ص:2

ص:3

بخیل نامه

نه خود خوری، نه کس دهی،

گَنده کنی به سگ دهی

(فرهنگ نامه امثال و حکم، ص641)

به کوشش:

رحمت پوریزدی

ص:4

ص:5

«امام علی علیه السلام شنید که مردی می گوید که بخیل عذر پذیرتر از ستمگر است. حضرت به او فرمود: دروغ گفتی چه بسا ستمگری توبه و طلب مغفرت می کند و مَظلمه را بر صاحبش برمی گرداند، ولی تنگ نظر آن گاه که بخل می ورزد از زکات و صدقه و صله رحم و مهمان نوازی و انفاق در راه خدا و کارهای خیر بازمی ماند و حرام است که بخیل وارد بهشت شود».(1)

ص:6

ص:7

ص:8

شجاع ترین 21

احتیاط 22

گربه 23

پذیرایی 25

پاداش 26

نذر 28

انتخاب 30

دندان 32

اسراف 34

علامت 36

جانشین 38

شفا 41

ص:9

مهمان نوازی 44

سلامتی 46

ختم 48

صبر 49

آیه محبوب 50

انتظار 51

آرایشگاه 52

ولیمه 53

کفن 54

خرید 55

سوزن 56

ذخیره 59

ص:10

استدلال 62

انجیر 63

گریه 67

بخشش 68

جواب 70

اسب 72

گشایش 74

مُردن 76

رُطَب 78

مالدار 80

درمان صفت بخل

84

ص:11

ص:12

در این کتاب کوچک کوشیده ایم گلچینی از احادیث ناب اهل بیت علیهم السلام، گلبرگی از اشعار قدما و نیز شاخه ای از داستان های طنز قدما درباره افراد بخیل را گردآوری کنیم با این امید که مقبول طبع نازک اندیش شما خوانندگان گرامی قرار گیرد. بر خود لازم می دانم پس از طلب غفران و رحمت واسعه الهی، باب تحسین و تقدیر از والدین، همسر و فرزندم را بگشایم که بستر پژوهش را برایم هموار ساختند و نیز از راهنمایی های دوست گرامی جناب آقای اصغر عرفان قدردانی نمایم.

الحمدلله رب العالمین

قم 14/8/1396

Ryazdi1395@gmail.com

ص:13

ص:14

ص:15

ص:16

ص:17

گویند شخصی می خواست به خانه یکی از دوستان برود. گفتند: دوست تو بیمار است؛ او باید تب کند و عرق کند تا خوب بشود. گفت: بروید مهمان او شوید و از غذایش بخورید تا از وحشت تب کند و حالش خوب بشود.(1)

زین بخیلان در گذر مردانه وار خویشتن بر شمع زن پروانه وار

گر کنی زین قوم قولنجی(2)

حذر کی بود ز امساک ایشانت خبر(3)

ص:18

ص:19

گویند بخیلی نیمه شب دعا می کرد و می گفت: الهی! امشب مرا هزار تومان نقد بده و فردا بستان! زنش که مناجات او را می شنید، گفت: این دیگر چه دعایی باشد! پولی که امشب خدا دهد و فردا بازگیرد، چه گرهی گشاید؟ بخیل گفت: بگذار او بدهد، مگر با جانم بستاند.(1)

مخور تنها، گرت(2)

خود آب جوی است که تنهاخور، چو دریا تَلخ روی است (3)

ص:20

ص:21

ص:22

ص:23

ص:24

نقل است کسی مهمان سفره تنگ نظری(1) بود. گربه ای آمد. میهمان لقمه ای برای او انداخت. گربه لقمه را خورد. مهمان خواست لقمه دوم را بیندازد که صاحب خانه گفت: این گربه مال همسایه است.(2)

بخل نادیدن بود أعواض(3) را شاد دارد دیدِ دُر خوّاض را

پس به عالم هیچ کس نبود بخیل زآنکه کس چیزی نبازد بی دلیل(4)

ص:25

ص:26

ص:27

گویند یکی از بخیلان در آب داشت غرق می شد،کسی برفت وگفت: دستت را به من ده تا تو را بیرون بکشم.

شخص بخیل دست نداد. یکی از همسایگان مرد بخیل حاضر بود، گفت: نگو دستت را به من بده که او هرگز به کسی چیزی نداده است، بگو که دست من بگیر. چون بگفت دست من بگیر شخص بخیل دست او را گرفت و نجات یافت.(1)

حَبّذا (2)خوانی

نهاده در جهان لیک از چشم خسیسان بس نهان

گر جهان باغی پر از نعمت شود قسمِ موش و مار هم خاکی بود.(3)

ص:28

ص:29

فقیر به در خانه بخیلی آمد و گفت: شنیده ام که تو قدری از مال خود را نذر مستحقان کرده ای و من به غایت فقیرم؛ چیزی به من بده. بخیل گفت: من نذر کوران کرده ام. فقیر گفت: من هم کور واقعی هستم؛ زیرا اگر بینا می بودم، از در خانه خداوند روی نمی تافتم که به در خانه مثل تو بیایم.(1)

ای خدایا ممسکان را در جهان تو مده إلا زیان اندر زیان(2)

ص:30

ص:31

توانگری بخیل را پسری رنجور (بیمار) بود. نیکخواهان گفتندش: مصلحت آن است که ختم قرآن کنی از بهر وی، یا بذل قربانی. توانگر به اندیشه فرو رفت و گفت: قرآن مهجور (غریب) اولی تر است که گَلِه دور. صاحبدلی بشنید و گفت: ختمش به این دلیل انتخاب کرد که قرآن، بر سر زبان است و زَر در میان جان.(1)

گفت پیغمبر که در بازارها دو فرشته می کند ایدر(2)

ص:32

ص:33

بخیلی را دیدند که در بازار اره اش را می فروشد. علتش را پرسیدند. گفت: هر چیز که دندان دارد، نگاه داشتن آن در خانه زیان دارد.(1)

غُلِّ(2)

بُخل از دست و گردن دور کن بخت تو دریاب در چرخ کهن

ور نمی تانی(3)

به کعبه لطف پر(4) عرضه کن بیچارگی بر چاره گر(5)

ص:34

ص:35

نقل است بخیلی در خواب دید که حاتم طایی به مردم نان می دهد. به او گفت: تو در دنیا اسراف می کردی، در آخرت هم اسراف می کنی!.(1)

بخدمت منه دست بر کفش من(2)

مرا نان ده و کفش بر سر بزن(3)

ص:36

ص:37

نقل است به بخیلی گفتند: ما به دیدن تو می آییم و می ترسیم که از زیاد نشستن ما ناراحت شوی. علامتی تعیین کن که وقتی آن را دیدیم، برویم. بخیل گفت: هر وقت گفتم غذا بیاورند، شما بروید.(1)

بخیل توانگر بدینار و سیم(2) طلسمی ست بالای گنجی مقیم

از آن سال ها می بماند زرش که گردد طلسمی چنین بر سرش

بسنگ اجل ناگهش بشکنند به آسودگی گنج قسمت کنند

پس از بردن و گِرد کردن چو مور بخور پیش از آن کت(3) خورت کرم گور (4)

ص:38

ص:39

نقل است مردی خسیس سه پسر داشت. هنگام وفات به یکی از آنها گفت: مال مرا چگونه صرف خواهی کرد؟ گفت: به نان و پنیری قناعت خواهم کرد. پدر روی از او برگردانید و گفت: برو که تو پسر من نیستی. به دیگری گفت: تو چگونه خرج خواهی کرد؟ گفت: نان را می مالم به پنیر به قدری که بوی پنیر بردارد. گفت: تو نیز پسر من نیستی. پس رو به جانب سومی کرد و گفت تو چگونه مال مرا مصرف می کنی؟ گفت: من نان خود را به خیال پنیر خواهم خورد. گفت: به درستی که تویی فرزند حلال زاده من. اختیار مال من به دست تواست. پس او را جانشین خود ساخت و دیده از جهان فرو بست.(1)

شد به پیش رسول بیوه زنی از نهال(2)

قبول(3)

میوه کنی(4)

وصف او کرد با رسول کسی زد ز اعمال خیر او نفسی

که همه روز روزه می دارد همه شب جز نماز نگزارد

ص:40

لیکن از جود(1)

دست او بستست رگ جانش ببخل پیوستست

گفت ختم رسل که دامن و جیب کاشش آلوده بودی از همه عیب(2)

و ز بخیلی نبودیش بسته دست از بذل مال پیوسته

هر کجا بخل فخر بی ثمرست هر کجا جود عیب ها هنرست(3)

ص:41

ص:42

روزی جمعی از دوستان به عیادت بیماری که مردی بخیل بود رفتند. و با یک دیگر قرار گذاشتند که پیش از ظهر بروند تا غذا را در منزل او صرف کنند. هنگامی که به خانه او رفتند پس از سلام و احوال پرسی یکی از همراهان خطاب به بیمار این آیه را خواند «آتِنا غَداءَنا لَقَدْ لَقِینا مِنْ سَفَرِنا هذا نَصَبا»(1) (غذای ما را بیاور که سخت از این سفر خسته شده ایم.) مرد بیمار که تا آن زمان به متکایی تکیه داده بود، داراز کشید وگفت: «لَیْسَ عَلَی الضُّعَفاءِ وَلا عَلَی الْمَرْضی وَلا عَلَی الَّذِینَ لا یَجِدُونَ ما یُنْفِقُونَ حَرَج»(2)

(بر ضعیفان و بیماران و آنها که وسیله ای برای انفاق ندارند، ایرادی نیست) دوستان چون چنین دیدند گفتند برخیزید که در اینجا خیری به شما نخواهد رسید.(3)

ص:43

مکن زر جمع چون سیماب(1)

درتاب(2)

که خواهی گشت ناگه همچو سیماب

ازان زر بیشتر در زیر خاکست که از وی بیشتر مردم هلاک است

زری کان(3)

سنگ در کوه و کمر داشت بخیل از سنگ آن زر سخت تر داشت

بده از مردمی صد گنج پیوست ولی یک نان جو بمردی کم ده از دست

خسی کو نان ده آمد از کسی به(4) که یک نان ده زفرمان ده بسی به(5)

ولی کُشته شدن در پای پیلان به از نان خوردن از دست بخیلان(6)

ص:44

ص:45

شخصی بخیلی را گفت: سبب چیست که یک مرتبه مرا مهمان نکرده ای؟ بخیل گفت: برای آنکه از قوه اشتهای تو با خبرم که هنوز لقمه ای به دهانت نرسیده، لقمه دیگر برمی داری. گفت: تو مرا مهمان کن، شرط می کنم که در میان هر دو لقمه، دو رکعت نماز به جا آورم.(1)

دیگ خواجه زگوشت دوشیزه(2)

است مطبخ(3) او ز دود پاکیزه است

خواجه چون نان خورد در آن موضع مُور در آرزوی نان ریزه است(4)

ص:46

ص:47

نقل است مردی کفش خود را کَنده بود و به دامن گرفته بود که مبادا پاره شود و راه می رفت. ناگاه خار بزرگی بر پایش چنان فرو رفت که از آن طرف بیرون آمد. گفت: الحمد لله که کفش در پایم نبود وإلا سوراخ می شد.(1)

سنگ و گوهر یکی است چون نخوری چه کنی خان و مان(2)

پُر سنگ

به دو تنگی بسنده کار مباش تنگی گور و زندگانی تنگ(3)

ص:48

ص:49

ص:50

ص:51

ص:52

ص:53

ص:54

ص:55

ص:56

ص:57

به غلامی گفتند اربابت به تو لباس نمی دهد که بپوشی؟ غلام گفت: به خدا سوگند که اگر تمام خانه اش پر از سوزن باشد و حضرت یعقوب علیه السلام تمام پیامبران و ملائکه را به شهادت بیاورد که یک سوزن از او بگیرد تا پیراهن یوسف را که از پشت سر پاره شده است، بدوزد، نخواهد داد؛ چگونه لباس به من بدهد؟(1)

بعد از آن سوی جامعه اش(2)

نگریست گفت در جامه چاکت این همه چیست

گرچه بر خوردنی نیی(3) فیروز باری این چاک های جامه بدوز

گفت بر سوزنی ندارم دست که توان خرقه ای به هم پیوست

خواجه ام(4)

را ز بصره تا بغداد گر بود پر ز سوزن پولاد

پس ز کنعان بیاید اسرائیل(5)

همره جبرئیل و میکائیل

ص:58

خانه کعبه را کنند گِرو(1)

چند روز اوفتند در تگ و دو

تا به آن جست و جوی پی در پی سوزنی عاریت کنند از وی

تا زند بخیه دَرزی(2) چالاک آنچه بر یوسف از قفا شده چاک(3)

ندهد سوزن آن فرومایه نکند شادشان ازان وایه(4)و(5)

ص:59

ص:60

شخصی هرگاه پولی به دستش می آمد، می گفت: ای پول! چه قدر گردش کرده ای که به دستم رسدی. اکنون به صندوق افکنم و زندانی ات به طول انجامد. آن گاه پول را در صندوق می افکند و قفل بر آن می زد. به وی گفتند: چرا انفاق نمی کنی، حال آنکه ثروت تو خیلی زیاد است؟ گفت: ادامه روزگار بیشتر است.(1)

داشت میراث بنده ای ز پدر(2)

بسته در خدمتش چو مور کمر

تنی از لاغری به مو نزدیک

چون میان بتان(3) همه باریک

بودی از بس گرسنگی خورده چون خیالی(4) نه زنده نی مرده

جامه ای در برش سراسر چاک در حِرمان(5)

دیگرش هر چاک

بوالفضولی چو حال او را دید

خبر از خوان خواجه اش پرسید

ص:61

گفت کو(1) را شکسته خوانی هست در فراخی بسی کم از کف دست

گرد خوان صحن(2) و کاسه اش بی آش هر یکی همچو دانه خشخاش

کز سر سوزنش خراشیده صحن ما کاسه زان تراشیده

مگس از آش او شود محروم گر نهد پشه ای در آن خرطوم

نیم شب خوان کشد به خانه و بس که نه پشه ست آن زمان نه مگس(3)

ص:62

ص:63

ص:64

ظریفی به در خانه خواجه ای بخیل آمد و از سوراخ در دید که خواجه با ولع و رغبت مشغول خوردن انجیر است. ظریف حلقه در را کوبید. خواجه انجیر را در زیر دستار(1)

پنهان کرد و ظریف آن را دید. پس برخاست و در باز کرد و ظریف به خانه او آمد و نشست. خواجه گفت: چه کسی؟ و چه هنری داری؟ گفت: مردی حافظ و قاری هستم . قرآن را به ده قرائت می خوانم و آوازی نیز دارم. خواجه گفت: برای من آیتی چند بخوان: ظریف خواند« وَالزَّیْتُونِ وَطُورِ سِینِینَ وَهذَا الْبَلَدِ الْأَمِین»(2)

خواجه گفت: «وَالتِّین»(3) کجا رفت؟ ظریف گفت: زیر دستار.(4)

حق چو تو را داد ز دینار بیست

بخل به یک نیمه دینار چیست

ریخت ز درهم به کنارت دویست پنج چو خواهد ز کناره مایست

ماره مکن زر که شود ماره مار

گردنت از مار شود طوق دار

چون به گلوی کس ازان ماره هیچ ندهی ازان بین به گلو مارپیچ

ص:65

هر دِرَم سیم که حق فقیر

زیر زمین می کنی اش جایگیر

بهر جزای تو به روز شمار

سرخ چو دینار کنندش زِ نار(1)

گاه به رخ داغ نهندت که هان بهر چه رخ داشتی از وی نهان

گاه به پهلو که ز بس بی رهی(2) پهلو ازو بهر چه کردی تهی

گاه به پشتت که ز روی درشت(3) بهر چه کردی سوی بیچاره پشت

داغ دو رویه(4)

به تنت لاله وار(5) بس که بسوزند شوی لاله زار

جای دگر داغ کند هر دَرَم(6) همچو تو ننهند به بالای هم

قدر درم گر بود افزون به فرض طول دهندت به همان قدر و عرض

تفرقه کن جمع درم های خویش سینه تهی کن ز الم های خویش

ص:66

داغ جداییش که اینجا کشی

بهتر ازان داغ که فردا کشی(1)

حیف بود کز پی فرزند و زن

داغ نهی این همه بر خویشتن

ضامن رزق همه شد کردگار کار خدا را به خدا واگذار (2)

ص:67

ص:68

ص:69

شاعری در مدح پادشاهی خسیس، شعری خواند. پادشاه گفت: از مال خود چیزی را به تو نمی دهم اما می توانی مرتکب جنایتی بشوی تا من نیز تو را مجازات نکنم.(1)

از بخل کسی که می کند وعده دروغ بگریز ازو که آب دارد در دوغ

آن صبح که خلق کاذبش می خوانند هرگز نرسد ازو به ایمان فروغ(2) و (3)

ص:70

ص:71

آورده اند که بخیلی خانه ای خرید. وقتی به آنجا رفت، درویشی آمد و چیزی خواست. بخیل گفت: خدا برساند. دوریشی و درویشانی دیگر آمدند و مرد بخیل به همه آنها همین را می گفت. بخیل به دخترش گفت: گدایان زیادی به در این خانه می آیند. دختر گفت: پدر شما که با یک کلمه همه را بر می گردانی، کم و زیادش چه فرقی می کند.(1)

بودن اندر عذاب(2)

چون جرجیس(3) یا شدن در جحیم چون ابلیس

بهترست از سوال کردن و طمع(4)

و ایستادن به نزد مرد خسیس(5)

ص:72

ص:73

بخیلی از خواب بیدار شد و صدایی به گوشش رسید. پرسید این صدا چیست؟ گفتند: اسب تو است، جو می خورد. گفت: من چیزی را که مال مرا تلف کند، نمی خواهم. اسب را فروخت، پولش را زمین خرید که زراعت کند.(1)

سخاوت کن که سرهای بخیلان نمی زیبد مگر در پای پیلان

چنان بندی است بر جانشان نهاده که ابروشان نبیند کس گشاده

بخیلان را ز بخل خویش پیوست نه دنیا و نه دین در هم زند دست(2)

ص:74

ص:75

بخل شاخی از درخت دوزخ است و ان بخیلک از سگان مسلخ است(1)

روی جنت را کجا بیند بخیل پشه افتاده است اندر پای پیل

باش از بخل بخیلان برکران(2) تا نباشی از شمار ابلهان(3)

ص:76

ص:77

شاعری در ستایش بخیلی قصیده ای گفت و برایش خواند، اما بخیل هیچ صله ای (هدیه) به او نداد. شاعر یک هفته صبر کرد، سپس شعری در مورد «تقاضا» خواند. بخیل توجه نکرد. بعد از چند روز، هجو بخیل را گفت. باز بخیل به روی خودش نیاورد. این بار آمد درِ خانه بخیل نشست. بخیل بیرون آمد، دید به آسودگی نشسته است، گفت: ای بی حیا! ستایش گفتی، هیچ چیز به تو ندادم. تقاضا خواندی، توجه نکردم. هجو کردی، به روی خودم نیاوردم. دیگر به چه امیدی در اینجا نشسته ای؟ گفت: به امید آن که بمیری و برایت مرثیه بگویم.(1)

ای پسر هرگز مخور نان بخیل

کم نشین در عمر بر خوان بخیل

نان ممسک جمله رنجست و عنا(2) می شود نان سخی جمله ضیا(3)و(4)

ص:78

ص:79

مردی، بخیلی را دید که رطب می خورد. از قضا یک دانه رطب از دست او بر زمین افتاد، دست دراز کرد که آن را بردارد، مرد پیش دستی کرد تا آن را بقاپد. بخیل به سرعت رطب را برداشت وگفت: نمی گذارم رطب را شیطان بخورد. مرد گفت: به خدا برای شیطان که سهل است، اگر جبرئیل و میکائیل هم از آسمان نازل شود، نمی گذاری بخورد.(1)

سه علامت ظاهر آمد در بخیل با تو گویم یاد گیرش ای خلیل

اولا از سائلان(2)

ترسان بُود وز بلای جوع(3)

هم لرزان بُود

چون رسد در ره به خویش و آشنا بگذرد چون باد و گوید مرحبا

نبود از مالش کسی را فایده

کم رسد با کس ز خوانش مایده(4)و(5)

ص:80

ص:81

مالداری را شنیدم که به بخل چنان معروف بود که حاتم طائی در کَرَم، ظاهر حالش بنعمت دنیا آراسته و خبث نفس جبلی در وی همچنان متمکن تا بجایی که نانی بجانی از دست ندادی و گربه بوهریره را بلقمه ای ننواختی و سگ اصحاب الکهف را استخوانی نینداختی فی الجمله خانه او را کس ندیدی درگشاده و سفره او را سرگشاده.

درویش بجز بوی طعامش نشنیدی

مرغ از پس نان خوردن او ریزه نچیدی

شنیدم که به دیاری مغرب اندر راه مصر برگرفته بود و خیال فرعونی در سر «حَتَّی إِذا أَدْرَکَهُ الْغَرَقُ»(1)بادی مخالف کشتی برآمد.

با طبع ملولت چه کند هرکه نسازد شُرطه(2) همه وقتی نبود لایق کشتی

ص:82

دست دعا برآورد و فریاد بی فایده خواندن گرفت «فَإِذا رَکِبُوا فِی الْفُلْکِ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصینَ لَهُ الدِّین»(1)

دست تضرع چه سود بنده محتاج را وقت دعا بر خدای وقت کرم در بغل

از زر و سیم راحتی برسان

خویشتن هم تمتعی برگیر

وانگه این خانه کز تو خواهد ماند

خشتی ازسیم و خشتی از زرگیر

آورده اند که در مصر اقارب(2)

درویش داشت (بعد از هلاک او) به بقیت مال او توانگر شدند و جام های کهن به مرگ او بدریدند و خز و دمیاطی(3) بریدند هم در آن هفته یکی را دیدم از ایشان بر باد پایی(4) روان غلامی در پی روان.

وه که گر مرده باز گردیدی به میان قبیله و پیوند

رد میراث سخت تر بودی وارثان را ز مرگ خویشاوند

ص:83

به سابقه معرفتی که میان ما بود آستینش گرفتم و گفتم

بخور ای نیک سیرت سِره مرد(1) کان(2)

نگون بخت گِرد کرد و نخورد(3)

ص:84

ص:85

3. صدقه دادن

امام علی علیه السلام: «عَلَیْکَ بِالصَّدَقَةِ تَنْجُ مِنْ دَنَاءَةِ الشُّحِّ؛ صدقه بده تا از پستی تنگ نظری، رهایی یابی»؛(1)

4. میهمان نوازی

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم: «مَنْ أَدَّی الزَّکَاةَ وَقَرَی الضَّیْفَ وَأَعْطَی فِی النَّائِبَةِ فَقَدْ وُقِیَ مِنَ الشُّح؛ سه خصلت است که در هر کس وجود داشته باشد، از تنگ نظری، مبراست: کسی که زکات مال خود را با رضایتِ خاطر بپردازد، میهمان نوازی کند و در سختی ها بخشش نماید»؛(2)

5. بزرگواری نفس

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم: «إِیَّاکَ وَالْبُخْلَ، فَإِنَّهُ عَاهَةٌ لَا تَکُونُ فِی کَرِیم؛ از بخل بپرهیزد، زیرا بخل،[بیماری و] آفتی است که در انسان بزرگوار، یافت نمی شود»؛(3)

ص:86

6. یاری خواستن از خدا

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم: «اللَّهُمَ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنَ الْبُخْل؛ بارخدایا! از بخل، به تو پناه می برم»؛(1)

7. امید داشتن به رزق و روزی

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم: «الْوَلَدُ مَبْخَلَةٌ مَجْبنَةٌ مَجْهَلَة؛ فرزند، سبب بخل، مایه ترس و مایه نادانی است»؛(2)

یکی طفل دندان برآورد بود پدر سر به فکرَت فرو برده بود

که من نان و برگ از کجا آرمش مروّت نباشد که بگذارمش

چو بیچاره گفت این سخن پیش جفت نگر تا زن او را چه مردانه گفت

مخور گول ابلیس تا جان دهد هر آن کس که دندان دهد نان دهد

تواناست آخر خداوند روز که روزی رساند تو چندان مسوز(3)

ص:87

8. تامل و تفکر در احوال بخیلان، نفرت طبع از ایشان و ذلت بخیلان؛

9. (تلقین به نفس) نفس خود را به نیکو نامی و مشهور شدن به سخا بفریبد پس به قصد ریا ببخشد؛

10. شناختن آفات بخل و فوائد سخی بودن.

ص:88

ص:89

ص:90

ص:91

ضرب المثل

سیه کاسه و دُون (1) و پرخوار بود شتروار دائم به نشخوار بود (2)

● آدم خسیس امانت دار خداست.

● چشمِ مور و پایِ مار و خیرِ مُمسک را که دید؟

● دستِ جوانمرد برای دادن می خارد و کفِ بخیل برایِ سِتَدَن (3).

● چفتِ دروازه بخیلان را نگشاید کسی به غیر تبر.

● بُخل بخیل و طینت شیطان، برابر است.

● نون دستِ بخیله، آب که سبیله (4).

● مال آدمِ ممسک برای دل درد خوب است.

ص:92

● آدم خسیس پنیر را توی شیشه می کند، نان پشتش می مالد.

● مال خودش از گلوی خویش پایین نمی رود.

● مالِ نخورم نصیب بخورم است. (1)

● مرگ بخیل، جشن وارث است.

خاتمه

از آنجایی که دوست نداریم ذائقه خواننده گرامی با صفت رذیله بخل بیش

از این تلخ شود، ازاین رو قطره ای از دریای جود (2) و بخشش را تقدیم می کنیم.

پروردگار متعال درباره سامری که عامل انحراف قوم حضرت موسی علیه السلام بود، به

آن حضرت وحی کرد: «سامری را به قتل مرسان؛ زیرا او مرد سخاوتمندی است.» (3)

ص:93

نیز رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به فرزند حاتِم (1) طائی فرمود: «عذاب سخت از پدر تو دفع شد؛ چون بخشنده بود (2).»

امیرالمؤمنین علیه السلام در سخنانی زیبا می فرماید: «َکثْرَةُ السَّخَاءِ یُکْثِرُ الْأَوِْلیَاءَ وَتَسْتَصْلِحُ الْأَ عْدَاء ؛ بخشندگی زیاد، بر تعداد دوستان می افزاید ودشمنان را به آشتی می کشاند (3).»

«غَطُّوا (4) اْلمَعَائِبَ بِالسَّخَاءِ فَإِنَّهُ سَتْرُ اْلعُیُوب ؛ عیوب خویش را با سخاوت بپوشانید؛ زیرا سخاوت پوشاننده عیبهاست (5).»

لذة الکرام فی الإطعام و لذة اللئام فی الطعام؛ لذت کریمان در خورانیدن و لذت لئیمان در خوردن است (6).»

ص:94

«لا تَسْتَحِ مِنْ إعْطَاءِ اْلقَلِیلِ فَإِنَ اْلحِرْمَانَ أقَلُ مِنْه؛ از بخشش اندک شرم مدارکه محروم کردن از آن کمتر است (1).» و (2)

«سَادَةُ النَّاسِ فِی الدُّنْیَا الْأَسْخِیَاء؛ بخشندگان در دنیا سروران مردمند (3).»

چو بخشنده باشی گرامی شوی به دانایی و داد نامی شوی (4)

بزرگی بایدت بخشندگی کن که تا دانه نیفشانی نروید (5)

شرف مرد به جود است و کرامت به سجود

هر که این هر دو ندارد، عدمش بِه ز وجود (6)

آدم خوب است مثل ارّه باشد. (7)

ص:95

معرفی کتاب

کتاب «البخلاء » تألیف، جاحظ، 255 ه.ق. ایشان ادیب بوده و ازاین رو در کتابشان داستان های طنزی را از افراد بخیل گرد آورده اند.

کتاب «البخلاء » تألیف، خطیب بغدادی، 464 ه.ق. از آنجاییکه ایشان تاریخ دان بودند 319 حدیث و نکته تاریخی را با ذکر کامل سند در مورد افراد خسیس جمع آوری کرده اند.

ص:96